(M.S. 3.yy)

Tırnovo/Bulgaristan

Pan, Yunan mitolojisinde aslı Arcadia’ya dayanan pastoral bir tanrı olarak bilinir.Yunanistan’da 12 Olymposlu’ya hiçbir zaman dahil edilmemiştir. Aynı Hades, Hekate ve Persephone gibi bu tanrı da, varlığının Olympos’da hoş karşılanmayacağını anlamış ve hayatının sonuna dek Arkadya’nın ovalarında yaşamıştır.Çobanların tanrısı olduğu söylenmektedir.Tamamen insan olmadığı kafasındaki boynuzları ve keçi bacaklarından anlaşılabilir. Genellikle panpipes olarak bilinen syrinx (Sirinks) adlı müzik aletini keşfetmesi, büyülü güçleri ve müzik ile tanınır. Pan’ın soyu hakkında birçok mit vardır ancak çoğunluk babasının Hermes annesinin Nymph (peri) olduğu kanaatindedir.

-Pan ve Panflüt;

Pan, Yunan mitolojisinde nehir tanrısı olarak bilinen Ladon’un güzel kızı su perisi Syrinx’e aşık olur. Fakat aynı fikirde olmayan Syrinx onun hislerinden kaçıp kurtulmak için Zeus’tan yardım dilenir. Pan tam Syrinx’i yakalayacakken Zeus onu bir sazlığa dönüştürür.(5.Fotoğraf) Öfkelenen Pan, sazları paramparça eder fakat ardından pişmanlık duyar ve ağlayarak sevgilisinden arda kalan kırılmış sazları öper. Sazları öperken nefesinin sazlardan çıkardığı sesleri keşfeder. Böylece keşfettiği müzik aletine kaybettiği güzel perinin ismini verir.Pan’ın ilgisini çeken diğer kadın figürler ise Echo, Pitys ve ay tanrıçası olarak bilinen Selene’dir. Ayrıca bazı mitlere göre tanrıça Afrodit‘e karşı aşk dolu niyetleri olduğu da bilinmektedir.

-Pan Kültü;

Mağaralar genellikle tanrıya tapınma ile ilişkilendirilirdi, özellikle hem Pan’a hem de perilere tapınmaya adanmış, Parnassos Dağı’nın eteklerinde yer alan Korkykeion mağarası. İbadet yeri olarak kullanılan bir diğer mağara ise Attika’da bulunan Vari mağarasıdır. Pan’a özellikle çocuklar, keçiler ve koyunlar kurban edilir ya da kilden yapılmış çoban heykellerinden adak sunulurdu. Sunulan diğer ürünler arasında altından yapılmış vazolar, lamba ve çekirgeler vardı. Artemis’in yanı sıra avcılar tarafından büyük saygı gören Pan, özellikle hadım edilmiş keçi kurbanları ve meşale yarışlarını içeren bir tanrı kültünün kurulduğu Delphi ve Atina ile de bilinir. Efsaneye göre (Yunan tarihçi Herodot tarafından anlatılmıştır) bu kült, Pan’ın Maraton savaşında Atinalılara yardım etmesi karşılığında kurulmuştur. Pan, Yunan çanak çömlekleriyle ilgili ilk tasvirlerinde arka ayakları üzerinde dik duran bir keçi olarak MÖ 500 civarında ortaya çıkıyor. Daha sonraki kırmızı figürlü vazo boyamalarında ise üst gövdesi ve kafası insan görünümündedir fakat boynuzları vardır. Genellikle Maenadlar(Kelime anlamı çıldıranlar olup Yunan mitolojisinde kadınlar halinde dolaşıp zaman zaman neşe içinde erkek parçaladıkları anlatılıyor.) ve Satirler ona eşlik eder. Tanrı Dionysos ile ilgili ritüeller ve şenliklerle bilinmenin yanı sıra MÖ 4. yüzyılda, Arcadian Ligi için basılan madeni paraların arka yüzünde de görünür.

-Pan kelimesinin anlamı;

Pan kelimesi Yunancada “tam/bütün” anlamına gelir. Panteizm, pananteizm gibi inanışlar da bu kökenden gelir. Etrafımızdaki her şeyi doğa olarak kabul edebileceğimiz için Pan=Bütün=Doğa eşitliğini sağlayabiliriz. Tanrı Pan aynı zamanda doğanın evrenin birlikteliğini de temsil eder.

-Panik kelimesinin kökeni;

Pan’ın, kırlarda uyuyan çocukların yanına aniden gelip çığlıklarıyla korkutarak eğlenen bir Tanrı olduğu anlatılır. Bu ani çığlığını antik yunandaki savaşlarda da düşmanlara karşı göstermiştir. İşte ani dehşet duygusu anlamına gelen panik kelimesinin kökeni de tam burasıdır. Panikatak durumu da bu Pan’ın ani çıkışına gönderme olarak kullanılmaktadır. Bu ani korku durumu yalnızca Türkçe için geçerli değildir. İngilizcedeki “panic”, Fransızcadaki “panique”  gibi birçok dilde “pan” kökenli kelimeler bu korku durumunu ifade eder.

-Temmuz kelimesi ve Pan’ın Ölümü;

Pan’ın diğer Tanrılardan ayrılan bir özelliği daha vardı. Pan ölümlü bir Tanrıydı ve ölümü büyük bir üzüntüyle karşılanmıştı. Tanrı Pan’ın Sümer Mitolojisindeki karşılığının oradaki çobanların tanrısı Tammuz olduğuna inanılır. Halikarnas Balıkçısı’nın Anadolu Efsaneleri’nde anlattığı hikaye şu şekilde devam eder:Sıcak bir yaz gününde Ege denizinde giden gemi kaptanları bir sazlığın yanından geçerken “Tammuz!, Tammuz” diye bağıran gizemli bir ses duyarlar. Ürkerek yaklaşırlar o sese. O ses sözlerine şöyle devam eder: “Büyük Tanrı Pan öldü!”. Bir anda her yerden acı dolu haykırışlar ve ağlama sesleri duyulur.O acı günün yaşandığı ay o günden sonra Temmuz ayı olarak adlandırılmıştır.

-Ekho kelimesinin kökeni;

Çarpıcı aşk hayatına sahip bu Tanrı bir gün Ekho adındaki tanrısal güzelliğe sahip bir periye aşkını ilan etmiştir. Fakat, yine reddedilmiştir. Pan bu durumu kabullenememiş ve çobanları kışkırtmıştır. Çobanlar Peri Ekho’yu parçalarına ayırarak canice öldürmüştür. O dönemden beri Ekho’nun ölüm çığlıkları tüm dağlarda, kırlarda ve bayırlarda duyulmaktadır. Günlük dilde kullandığımız, yankı anlamına gelen eko kelimesi de buradan gelmektedir.

-Çam Ağaçlarının Rüzgarda Çıkardığı Ses ve Pan;

Tanrı Pan’in hüzün dolu aşk hayatıyla alakalı bir efsane. Bu seferki hikayede Tanrı Pan aşkına karşılık buluyor. Pitys adlı bir peri kızı ile güzel bir ilişki halinde. Fakat, Kuzey Rüzgarının Tanrısı Boreas da Pitys’den hoşlanmaktadır. Ve bir gün zorla ona sahip olmaya çalışır. Rüzgar’dan kaçmaya çalışırken ölümle burun buruna gelen periye Toprak Ana Gaia acır ve onu bir çam ağacına çevirir. Çam ağacına çarpan rüzgar bu yüzden bir ses çıkarır ve Tanrı Pan’i hüzne boğar.

Bu mitte yer alan karakterler de günlük dilde kendine yer bulmayı başarmıştır.Kuzey rüzgarını tanımlamak için kullanılan Poyraz kelimesi Kuzey Rüzgarının Tanrısı Boreas’tan gelmektedir.Pitys ise İngilizcedeki çam anlamına gelen pine kelimesini oluşturur.

KAYNAKLAR:

1-Boardman, J. ATHENIAN BLACK FIGURE VASES. Thames & Hudson, 1993.

2-Boardman, J. Athenian Red Figure Vases. Thames & Hudson, London, 1997.

3-Carabatea, M. Greek Mythology. Pergamos, Peania, 2007

4-Hornblower, S. The Oxford Classical Dictionary. Oxford University Press, USA, 2012.

5- https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-11290/pan/

6- https://okuryazarim.com/cobanlarin-tanrisi-pan/

7- https://dogafilozofu.com/pan-kelimeler-ve-hikayelerle-olumsuzlesen-olumlu-tanri/

8- https://www.greeklegendsandmyths.com/syrinx.html

9- Balıkçısı, H., & Gökovalı, Ş. (1983). Anadolu efsaneleri. Ankara: Bilgi Yayınevi.

10- Hunt, J. (2018, April 18). Why is a pineapple called a pineapple? Retrieved February 24, 2021

11- https://www.5harfliler.com/bati-sanatinda-adam-parcalayan-kadinlar/

FOTOĞRAFLAR:1-4.@kantmansarp

5. Pan and Syrinx – Noël-Nicolas Coypel III (1690-1734)