(M.Ö 1450-14..)
(M.S 360-390 / Spinaya Dikiliş )
-Dikilitaş’ın Bizans’daki Tarihi;
Dikilitaş’ın Karnak tapınağındaki yerine oturtulmasından 1840 yıl sonra, kendisini ve halkını Batı Roma İmparatorluğu’ndan ayırarak, Doğu Roma’yı yani Bizans’ı kuran I. Constantinus, kendi adını verdiği başkent Konstantinopolis’in meydanlarını, egemenliği altında bulundurduğu ülkelerden gönderilen anıt, heykel gibi sanat eserleriyle süslemekteydi. Bizans imparatoru, Karnak Dikilitaşı’nın da yerinden sökülüp İstanbul’a gönderilmesini istemiş, ancak sağlığında yerine getirilemeyen dileği, kendisinden sonra tahta çıkan oğlu Constantius (337-361) tarafından gerçekleştirilmeye çalışılmıştı. Dikilitaş, Teb’den İskenderiye’ye taşındıktan sonra, İstanbul’a gönderilmek için uzun bir zaman bu kentte bekletilmişti. Constantinus’tan sonra Bizans Tahtı’na geçen Julianus’un (361-363) İskenderiyeli yöneticilere yazdığı ve o dönemin tarihî belgeleri arasında önemli bir kaynak oluşturan mektuplardan birinde bu dikilitaşla ilgili çok değerli bilgiler yer almaktadır: “Karadeniz sularına kadar açılan gemilerinize ve sizlere cömertçe kucak açan bu kentin güzelleşmesinde, sîzlerin de katkınız olması için bu yekpare taşı Konstantinopolis’e göndermeniz yerinde olacaktır…” Dikilitaşın İstanbul’a ne zaman ve nasıl gönderildiği tam olarak bilinmemekle beraber, Marcellinus Comes’in tarihinde ve Dikilitaş’ın altındaki kitâbede, bu eski Mısır anıtının İmparator Julianus’tan sonra tahta geçen Bizans imparatoru I. Theodosius’un (379-395) hükümdarlık dönemine rastlayan 390 yılında, Konstantinopolis hipodromunun orta yerindeki spinaya dikildiği belirtilmiştir.
-Mermer Kaide ve Yazıtlar;
Bizanslılar tarafından büyük mermer bir kaidenin üzerine oturtulmuş Dikilitaşın en alt bölümündeki yüzlerde Yunanca ve Latince yazılmış iki yazıt ile Dikilitaş’ın yerine dikilişini ve hipodromda yapılan araba yarışlarını gösteren kabartmalar yer almaktadır.
—>
—>
– Kaidedeki Yazıtlar;
(9.Fotoğraf) Yazıtlardan Grekçe olan metnin tercümesi şöyledir: “Uzun zamandan beri toprak üzerinde bütün ağırlığı ile yatan dört yüzlü bu direği dikmek cüreti sadece İmparator Theodosius’a kısmet oldu. Bu işi başarmak için Proclus’u yardıma çağırdı ve taş ancak otuz iki günde yerine dikilebildi.”
(4.ve 5. Fotoğraf) Dikilitaş’ın “kendi ağzından” yazılan latince metin ise biraz daha uzundur: “Önceleri direnmiştim. Fakat yüce efendime boyun eğmem ve onun tiranlar üzerine kazandığı zaferin çelengini taşımam bana emredildi. Herşey Theodosius’a ve onun uzun sürecek sülalesine itaat ediyor. Bana da böylece galip gelindi ve Proclus’un yönetimi altında, üç defa on günde yükselmeye mecbur edildim.”
-Kaidedeki Kabartmalar;
(2.Fotoğraf)(Üst):Kabartmada görülen kemerli sütun bir balkon,bu balkon şimdiki Sultanahmet Camii’nin bulunduğu yerde eskiden bulunan Roma İmparotorluk sarayının hipodrom meydanına bakan taraçası,taraçada İmparotor Thedosius’un bir yanında elinde bir gül ile eşi diğer yanında ise oğulları Arcadius ve Honorius ki sonradan İmparotor Thedosius’un Romayı ikiye bölmesiyle Batı Roma Honorius’un Doğu Roma ise Arcadius’un olucaktır.Orta kısımda ise karşılıklı olarak teşrifatçılar bulunuyor.Onların biraz altında ise halk hipodromdaki at yarışını seyrediyor.
(3.Fotoğraf)(Alt):Kabartmada spina duvarına yerleştirilmiş farklı eyaletlerden getirilen değerli anıtlar ve hipodromda gerçekleştirilen at yarışı illüstre edilmiş.
(4.Fotoğraf)(Üst):Bu sefer imparator ayağa kalkmış ve elinde at yarışını kazanana verilecek olan tacı tutuyor,yine sağ ve solunda çocukları bulunuyor.İmparatorun arkasında örmeli uzun saçlarıyla vikingler yani vareg muhafızları bulunuyor,onların yanında ise togalarının pelerinlerini ellerinde tutan asilzadeler ve yine halk gözüküyor.Bunun da altında bugünkü gibi şampiyonluk kutlamaları için sahneye çıkmış dans eden kızlar ve lir çalan sanatçılar gözüküyor.
(6.Fotoğraf)(Üst):Bu bölümde ise imparator arkasındaki vareg muhafızları ile tek başına ve alt kabartmada illüstre edilen,anıtın nasıl dikildiğini izliyor.
(7.Fotoğraf)(Alt):Kabartmada dikiltaşın nasıl dikildiği illüstre edilmiş.Sol tarafta manivela ile taşın mermer kaidenin üstüne nasıl yerleştirildiği gösterilmiş,bunun yanında kabartmada belirtilmemiş olsada mermer kaide ve taşa delikler açılarak içine kurşun dökülmüş,bu sayede anıt günümüze kadar gelmiştir.
(8.Fotoğraf)(Üst):Bu kabartmanın önemi İmparotor Thedosius’un ve eşinin yüzlerinin rahat bi şekilde seçilebiliyor olması bunun yanında bu kabartmanın kıble yönünde olması nedeniyle kazınılabileceği ihtimali olmasına rağmen kazınmamış olması diğer kabartmaların yüzlerini müslümanların tahrip ettiği iddasını da çürütüyor.Kabartmada aktarılan olay ise Thedosius ve Roma halkının başka devletlerin vezirlerinin imparatora hediye sunma merasimini izlemesi.
-Kabartmalarda Bulunan Vareg Muhafızları;
Bu birlik, dünyanın en güçlü savaşçılarından bir araya getirilmiş ve yaklaşık beş yüzyıl boyunca Doğu Roma İmparatoru’nu katı bir bağlılıkla koruyan uluslararası bir paralı asker topluluğuydu.Kendilerini “Varangian” olarak tanımlayan belirli bir ırktan ziyade, bu ifade genel anlamda Doğu Avrupa ve Doğu Akdeniz’deki insanların Nordik (İskandinav) kökenli insanlara verdiği ismi ifade eder.
-Yazıltlardaki Kazınan Kısım (4.,5.,9.Fotoğraf);
Dikilitaşın en başında fotoğraflarda ayırt edilebilen yazıtın kazınan bölümünde Ganias yazarken şuan Proclus yazıyor bunu nedeni ise anıtın dikilişinden yıllar sonra dini nedenlerle çıkan isyan.Ganias aryanizm ekolüne bağlı,bu ekol ise Arius isimli kardinalin Hz.Meryem,Hz.İsa ve haç gibi kavramları putperestlik olarak tanımlamasıdır.Ekol güç kazandıkça ilerleyen zamanlarda putperestlik olarak tanımlanabilecek tüm semboller yıktırılıyor ve buna İkonoklazm deniyor.Bütün bunların sonucunda çıkan isyanda aryanist olmayan ayaklanmacılar Ganias adını silip o ayaklanmanın başı olan ve sonradan İstanbul valisi olucak Proclus ismini dikitaşın kaidesine kazıyorlar.
KAYNAKLAR:1-Saffet Emre Tonguç-İstanbul Hakkında Her Şey
2-Turgay Tuna-İstanbul’da bir Mısır anıtı Dikilitaş
3-https://www.youtube.com/watch?v=nYt1oDm-kyc&t=1289s
4- https://tr.wikipedia.org/wiki/Vareg_Muhaf%C4%B1z_G%C3%BCc%C3%BC
5- https://ungo.com.tr/2022/08/vareg-varangian-muhafiz-gucu/
6-https://www.youtube.com/watch?v=uUt3XhmzCgM&t=3s
9- https://cemilbezmen.wordpress.com/2017/04/04/dikilitas-yazitlari/
10- https://www.youtube.com/watch?v=KwIQSgnn8-U
FOTOĞRAFLAR: @kantmansarp
*İstanbul Antik Roma Hipodromu-II
*Bundan sonraki Theodosius Dikilitaşı paylaşımlarında dikilitaşın dinsel boyutuve hiyeroglifler yer alıcak.
*Ayasofyadaki viking rünü paylaşımında varegler daha detaylı bulunacak.
