(M.Ö 1450)
Hem Firavunlar Dönemi Mısır’ını gördü, hem Antik Roma’yı, hem de Hristiyan Roma’yı gördü.Osmanlı Devleti’nin İstanbul’daki 5,5 asırlık tüm geçmişine Şahit Oldu.
-Dikilitaşların ve III.Theodosios dikilitaşının getirilimesi ve dikilmesi?
MÖ 30’da Mısır bir Roma eyaleti oldu. Bazı Roma imparatorları, başkentlerini haşmetli anıtlarla süslemek istediler, bu nedenle Roma’ya tam 50 adet dikilitaş götürüldü. Bunların taşınması için, özel olarak tasarlanmış büyük gemilerin yapılması gerekiyordu. Bu dikilitaşlar Roma’ya götürüldükten sonra da güneş tapınmasıyla bağlantılı olarak kullanılmaya devam etti.İmparatorluk çökünce Roma yağmalandı. Dikilitaşların çoğu devrildi ve öylece bırakılıp unutuldu. Fakat bazı papalar, antik kentin harabelerinden çıkarılan dikilitaşların yeniden dikilmesini istediler. Dikilitaşların “bir Mısır kralı tarafından Güneşe adandığı” ve geçmişte “putperestlerin kutsallıktan yoksun tapınaklarına anlamsız bir ihtişam kattığı” Katolik Kilisesi tarafından kabul edildi.Papa V. Sixtus döneminde (1585-1590) dikilitaşların yeniden dikilmesine eşlik eden ayinler arasında cin çıkarma ve kutsama ayinlerinin yanı sıra kutsanmış suyun serpilmesi ve buhur yakılması da vardı. Bir piskopos Vatikan dikilitaşının önünde şunları söyledi: “Kutsal Haçı taşıman için ve putperestliğin saf olmayan tüm yönlerinden ve dinsel günahın tüm tehditlerinden arınmış durumda kalman için senden cinleri çıkarıyorum.”
İstanbul’da bulunan III.Theodosios dikilitaşına gelirsek:III. Thutmosis’in M.Ö 1457’de Fırat’ın doğusunda bulunan Mitandi Devleti’ne karşı Naharin’de kazandığı zaferi hafızalarına kazımak için Heliopolis’teki Amon Ra tapınağının önüne M.Ö 1450 yılında diktirmiştir.Yıllarca Mısır’da kalan taş, önce o coğrafyada ki yarı Hellen yarı Mısır bir devletin, daha sonra da Romalıların eline geçmiştir . I. Constantin de, yeniden kurduğu Constantinopolis’de yer alan Hipodrom’u süslemek için çeşitli eserleri buraya taşıttırıyordu.
–à
–à
Oğlu II. Constantin, taşı İstanbul’a taşıtmak üzere İskenderiye’ye götürtmek istemiş, ancak bunu başaramamıştır.Yıllar sonra, İmparator Julianus’un emriyle İskenderiyeliler taş için özel bir gemi yapmışlar. Taşın İskenderiye’den ne zaman ve kim tarafından ve nasıl taşındığı bilinmemektedir.Hipodrom’u süslemek üzere getirilen Dikilitaş, ancak I.Theodossius zamanında İstanbul’a ulaştırılmıştır.19,59 m. yüksekliğindeki taşın, bugün bulunduğu Sultanahmet Meydanı’na getirilmesi için sahilden Hipodrom’a kadar demirden bir yol yapılmıştır. M.S 390 yılında ise bu demir üzerinden kaydırılarak, Hipodrom’un ortasındaki “Spina” denen duvarın üzerine, bugünkü bulunduğu yere yerleştirilmiştir.
-Dikilitaşın kayıp parçası?
Dikilitaş’ın bugün yaklaşık altı metrelik bir parçası eksiktir. Eksik parçanın nedeni bilinmemekle birlikte, anıtın önce şehrin başka bir yerine dikildiği ve bir depremde düşüp kırıldıktan sonra üst parçanın da şimdiki yerine dikildiği söylenmektedir… Bir başka varsayım da Dikilitaş’ın İstanbul’a getirilirken kırılmış veya gemiye sığdırılması için kesildiğidir ve Dikilitaş’ın tepesinde bulunan ve Dünya’yı sembolize eden tunç küre 865 yılındaki bir depremde düşmüş ve bir daha da yerine konulmamıştır.
-Dikilitaş nedir?
“Dikilitaşlar doğdukları yerden uzaklara gittiler ve kendilerini meydana getiren büyük uygarlığın somut temsilcileri oldular.”
Dikilitaşlar antik Mısır mimarisinin önemli bir bölümünü oluştururlar. Dikilitaşlar genelde çift halinde tapınakların girişine dikilirdi. Bu anıtların dekoratif nitelikleri dışında pratikte bir işlevleri yoktu. Genellikle yükseklikleri 15–30 m arasında olurdu.Dikilitaş güneş tanrısı Ra‘yı sembolize ederdi. Akhenaten‘in dini reformunun ardından kısa bir süre için atenin ışınının taşlaşmış hali olduğuna inanılmıştır. Aynı zamanda tanrının dikilitaşın içinde var olduğuna inanılırdı.M.Ö. 2600 dolaylarında ilk kaydedilmiş dikilitaş örnekleri ortaya çıkar fakat bu dönemden hiçbir dikilitaş bugüne ulaşamamıştır.Bugüne ulaşabilmiş bilinen 27 antik Mısır dikilitaşı vardır, ayrıca bir tane de Aswan‘da taşocağında kısmen yontulmuş tamamlanmamış bir dikilitaş bulunmuştur. Bugün Mısır,Fransa,İsrail,İtalya,Türkiye,Birleşik Krallık ve ABD’de bulunurlar.
– Hipodromlara dikilitaş yerleştirme geleneği ;
Hipodromlara dikilitaş yerleştirme geleneği dayısı olan Jül Sezar tarafından evlat edinilmiş İmparator Augustus’un Antik Roma’daki en büyük hipodrom olan Circus Maximus Meydanı’na (8.Fotoğraf) bir dikilitaş koydurttuğu M.Ö. 10 yılına kadar uzanıyor.
-Dikitaş’ın dinsel boyutu ve Antik Mısır hiyerogliflerinin çevirisi?
Kuzeybatı cephesi: “18. sülaleden Yukari ve Asagi Mısır’ın sahibi 3. Tutmosis, Tanrı Amon’a kurbanını sunduktan sonra Horus’un yardımıyla bütün denizleri ve nehirleri hükmü altına alarak hükümdarlığının otuzuncu yılı bayramında bu sütunu daha nice zamanların getireceği bayramlar için yaptırdı ve dikti.”
Kuzey cephesi: “Gizli ve kutsal ismin her tecellisine mazhar olan tanrı Amon’a kurbanını büyük acz içinde sunduktan sonra, ondan yardımlar dilenerek güneyin dostu, dinin nuru iki tacın sahibi, kudretli hükümdar ülkesinin sınırlarını Mezopotamya’ya kadar götürmeye azmetti.”
Güneydoğu cephesi: “Güneşin doğduğu sırada sahip olduğu altın renkleri dünyaya yayan Horus’un verdiği kuvveti, serveti, kuvvetli sevgi, saygıyı taşıyan ve Aşağı ve Yukarı Mısır’ın tacına sahip olan ve bizzat Güneş tarafından seçilmiş olan firavun, bu eseri babası Ra için yaptırdı.”
Güney Cephesi: “Tanrı Horus’un lütfuna mazhar olan ve Güneş’in oğlu unvanını taşıyan Aşağı ve Yukarı Mısır’ın hükümdarı olan firavun, kudret ve adaletle bütün ufuklara nur saçtı. Ordusunun önüne geçti. Akdeniz’de dolaştı, bütün dünyayı mağlup etti. Sınırlarını Naharin’e kadar yaydı. Mezopotamya’ya azimle gitti, büyük savaşlar yaptı”.
KAYNAKLAR:1- https://ozhanozturk.com/2017/09/09/circus-maximus-roma/
2-Saffet Emre Tonguç-İstanbul Hakkında Her Şey
3- https://www.youtube.com/watch?v=nYt1oDm-kyc&t=272s
4- https://www.tarihiistanbul.com/dikilitas-nam-i-diger-obelisk
7- https://www.gazetevatan.com/arsiv/istanbula-nasil-geldi-605171
FOTOĞRAFLAR:1/7.@kantmansarp
8. https://ozhanozturk.com/2017/09/09/circus-maximus-roma/
*Bundan sonraki Theodosius Dikilitaşı paylaşımlarında dikilitaşın dinsel boyutu,hiyeroglifler ve I.Theodossius’un yaptırdığı kaide yer alıcak.
